Այն, ինչի մասին դեռ երեկ խոսում էին շշուկով ու անվստահությամբ, այսօր դառնում է իրականություն և արդեն իսկ առաջացնում է իսկական հասարակական արձագանք։ Հայաստանի կենսաթոշակային վճարումների համակարգը մտնում է նոր, չափազանց երկիմաստ փուլ, որը խոստանում է ոչ թե պարզապես փոփոխություններ, այլ իրական ֆինանսական շրջադարձ հարյուր հազարավոր տարեց քաղաքացիների համար։ Այսուհետ թոշակառուները հավելյալ վճարումներ կստանան բանկերի միջոցով, և հենց այս մեխանիզմն արդեն անվանվում է վերջին տարիների ամենավիճահարույց և միաժամանակ ամենակենսական որոշումներից մեկը։
Մինչ այժմ կենսաթոշակը ընկալվում էր որպես ֆիքսված և գրեթե անփոփոխ գումար՝ համեստ, բայց կայուն։ Սակայն նոր մոդելը ամբողջությամբ խախտում է այդ սովորական պատկերացումը։ Ստացվող տեղեկությունների համաձայն՝ բանկերը դառնում են կենսաթոշակային համակարգի ակտիվ մասնակիցներ, իսկ հավելյալ վճարումների չափը կախված կլինի մի շարք գործոններից՝ թոշակի ստացման եղանակից, հաշվի ակտիվությունից, բանկային ծրագրերին մասնակցությունից և նույնիսկ ընտրված ֆինանսական հաստատությունից։
Եվ հենց այստեղ է սկսվում ամենատագնապալի և միաժամանակ շոկային մասը։
Նախնական տվյալներով՝ այն թոշակառուները, ովքեր ստանում են վճարումները բանկային քարտերով և ակտիվորեն օգտվում են բանկի ծառայություններից, կարող են ակնկալել կանոնավոր հավելավճարներ։ Խոսքը միանվագ բոնուսների մասին չէ, այլ համակարգված լրացուցիչ վճարումների, որոնք կարող են էապես փոխել տարեց մարդու ամսական եկամուտը։ Ոմանց համար սա կդառնա իրական փրկություն գների և կոմունալ ծախսերի աճի պայմաններում։ Բայց մյուսների համար՝ նոր անհավասարության և անպատասխան հարցերի աղբյուր։ Ինչո՞ւ մի թոշակառու պետք է ստանա ավելին, իսկ մյուսը՝ պակաս։ Ինչո՞ւ է բանկը դառնում միջնորդ պետության և այն մարդու միջև, ով ամբողջ կյանքում աշխատել է և այժմ հույս է դնում իր արժանի աջակցությանը։
Մասնագետներն արդեն ահազանգում են։ Նրանց խոսքով՝ «տարբեր հավելավճարների» համակարգը կարող է հանգեցնել թոշակառուների փաստացի բաժանման խմբերի՝ ակտիվ և պասիվ, բանկերի համար «շահավետ» և նրանց, ովքեր առողջական վիճակի կամ տարիքի պատճառով պարզապես չեն կարող համապատասխանել նոր պահանջներին։ Եվ հենց այս թաքնված խտրականությունն է առաջացնում ամենամեծ մտահոգությունը։
Միևնույն ժամանակ պաշտոնյաները հայտարարում են, որ բարեփոխման նպատակը ֆինանսական ակտիվության խթանումն է, վճարումների թափանցիկության բարձրացումը և կենսաթոշակային ոլորտում լրացուցիչ միջոցների ներգրավումը։ Բանկերն էլ, իրենց հերթին, ստանում են հզոր խթան պայքարելու յուրաքանչյուր թոշակառուի համար՝ առաջարկելով բոնուսներ, հավելավճարներ և հատուկ պայմաններ։ Թղթի վրա սա թվում է փոխշահավետ։ Գործնականում, սակայն, ամեն ինչ կարող է շատ ավելի բարդ լինել։
Շատ թոշակառուներ արդեն խոստովանում են, որ լիովին չեն հասկանում, թե ինչպես են հաշվարկվելու այդ հավելավճարները։ Ոմանք վախենում են կորցնել թոշակի ստացման իրենց սովորական եղանակը, մյուսները մտավախություն ունեն թաքնված պայմանների, միջնորդավճարների և բանկից կախվածության պատճառով։ Սոցիալական ցանցերում տարածվում են տագնապալի մեկնաբանություններ, որտեղ մարդիկ տալիս են նույն հարցը՝ արդյո՞ք այս «ավելացումը» չի դառնա թակարդ։
Առանձնահատուկ լարվածություն է առաջացնում այն փաստը, որ համակարգը դեռ ամբողջությամբ պարզաբանված չէ։ Չկա միասնական մեխանիզմ, չկան թափանցիկ աղյուսակներ և բոլորի համար հավասար պայմանների երաշխիքներ։ Իսկ այնտեղ, որտեղ չկա հստակություն, միշտ հայտնվում է վախը։
Այնուամենայնիվ չի կարելի հերքել․ թոշակառուների զգալի մասի համար նոր բանկային հավելավճարները կարող են դառնալ արժանապատիվ գոյատևելու իրական հնարավորություն։ Ամսական մի քանի հազար դրամ հավելյալ գումարը՝ դա դեղորայք է, ջեռուցում, սնունդ։ Դա հնարավորություն է չընտրելու ամենաանհրաժեշտի միջև։
Այսօր Հայաստանը կանգնած է բարդ ընտրության առաջ։ Բարեփոխումը կարող է դառնալ քայլ առաջ՝ կամ էլ հանգեցնել խոր սոցիալական պառակտման նրանց շրջանում, ովքեր ամենից շատ են պաշտպանության կարիք զգում։ Թոշակառուներն արդեն հայտնվել են մի փորձի կիզակետում, որի արդյունքից կախված է նրանց վաղվա օրը։
Մեկ բան հստակ է․ նախկին համակարգն այլևս չի լինի։ Եվ այս որոշման հետևանքները երկիրը կզգա շատ շուտ։